Nafarroako biztanle gehienak (% 63) «euskara sustatzearen aldekoak edo oso aldekoak» dira, eta % 17 baino ez daude aurka, Xabier Erizek eta Carlos Vilchesek Eusko Ikaskuntzaren eta Nafarroako Gobernuko Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako departamentuaren arteko hitzarmenaren esparruan egindako ikerketa baten arabera. Hori da Foru Komunitateko errealitate soziolinguistikoa eta euskararen sustapenaren inguruan herritarren artean oihartzun handiena duten balioak hobeto ezagutzera bideratutako ikerketaren ondorio nagusia. Ana Urkiza Eusko Ikaskuntzako lehendakaria, Ana Ollo Nafarroako Gobernuko lehendakariorde eta Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako kontseilaria, Xabier Erize eta Carlos Vilches ikerlari eta zuzendari zientifikoak eta Javier Arakama Euskarabidea-Euskararen Nafar Institutuko zuzendari gerentea izan dira aurkezpenean, astearte honetan Iruñeko Kondestablearen Jauregian izan dena.
Ollo lehendakariordeak, ikertzaileei egindako lanagatik eskerrak emateaz gain, ikerketaren garrantzia azpimarratu du, bi arrazoirengatik. Esparruari eta xedeari dagokienez, Ollok gogorarazi du «Nafarroako Gobernuak Eusko Ikaskunza bezalako erakundeekin egindako lankidetza egonkorraren apustuan» kokatzen dela, «hizkuntza politikaren arloko eztabaida eta plangintzei euskarri eta ikuspegi zientifiko eta analitiko batekin ekiteko aukera ematen duena. Horri esker – gaineratu du-, ekite pausatu eta sakona lortzen da, eta, gainera, zordun garen gizartean mugitzen diren iritziak eta sakoneko korronteak aztertzen dira «. Alde horretatik, Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako kontseilariak azpimarratu du ikerketa horiek baliagarriak direla Nafarroako Gobernuaren hizkuntza-politikak bideratzeko; izan ere, «gure komunitateren aniztasuna islatzen eta kontuan hartzen du, bizikidetzaren —baita hizkuntzei dagokiena ere— garrantziaren aldeko apustua egiten du, aniztasunetik; eta, azkenik, euskara balio erantsi gisa azpimarratzen du Europako testuinguruan, eta gero eta mundu uniformatuagoa».
Bestalde, Ana Urkiza Eusko Ikaskuntzako lehendakariak adierazi du ikerketa hori eragin zuten jatorriak. Zehazki, «Nafarroako aniztasunaren kudeaketa demokratikoa izeneko lan-programa parte-hartzailea, deliberatiboa eta irekia, Nafarroako Gobernuaren eta Eusko Ikaskuntzaren arteko hitzarmenaren bidez, 2019tik 2023ra egin zena (…) Foru Komunitateko bizikidetzaren indarguneak eta ahuleziak ezagutzeko». Era berean, Urkizak ikertzaile taldearen lana eskertu du, «Nafarroan euskararen ezagutza eta erabilera sustatzeko jarrerak ezagutarazteagatik eta etorkizunari begira jarraitu beharreko norabidea argitzeagatik». Amaitzeko, ikerketaren balioa azpimarratu du, izan ere, «hizkuntzak ez dira gizartea zatitzeko elementu gisa ikusi behar, bai, ordea, identitate guztiak errespetatuz integratzeko elementu gisa».
Ikerketaren abiapuntua da «euskara bezalako hizkuntzek erronka bat partekatzen dutela: gizarte demokratiko batean onarpen sozialarekin sustatuak izatea. Gizarte-onarpena edo -erresonantzia lor dezaketen diskurtso-elementuak identifikatzea eta aztertzea oinarri izan liteke euskara kulturalki anitza den eta testuinguru soziolinguistiko berezia duen lurralde batean sustatzeko: Nafarroako euskaldunen ehunekoa beste lurralde batzuetakoa baino txikiagoa da, eta banaketa geografikoa oso desberdina; hizkuntzaren babesari eta sostenguari buruzko gizarte-iritziek eragin berezia dute; eta hizkuntza-politikaren inguruko elkarrizketa-maila txikia da», azaltzen da azterlanean.
Ikerketa-lanaren ondorioak eta metodologia
Ikerketaren helburu nagusia Nafarroako gizartean onarpen sozial handiagoa eta txikiagoa duen euskararen sustapenari buruzko diskurtso-elementuak identifikatzea eta aztertzea izan zen. Helburu espezifiko gisa, oinarrizko gizarte-banaketa ezagutzea: hizkuntza-taldeen (euskaldunak, erdaldunak), adin-taldeen, generoen eta lurralde soziolinguistikoen arabera.
Metodologia mistoari jarraituz, 2023an zehar, fase kualitatibo bat garatu zen. Fase horretan, Nafarroako biztanleriaren profil soziodemografiko nagusien adierazgarri diren pertsonekin egindako talde-lanaren bidez, diskurtso-elementu errepikakorrenak identifikatu ziren. Hori kuantitatiboki baliozkotu zen 2024an, ia mila pertsonari euskaraz eta gaztelaniaz egindako inkesten bidez.
Nafarroako euskararen errealitate soziala aztertu eta interpretatzeko egindako ikerketa enpirikoaren datu zehatzak ematen ditu txostenak. Ondorio nagusien artean, nabarmentzekoa da Nafarroako biztanleen % 63 euskara sustatzearen aldekoak edo oso aldekoak direla. % 20 ez dago «ez alde ez kontra», eta % 17 bakarrik da «kontrakoa edo oso kontrakoa». Euskararen sustapena Nafarroan, erresonantzia soziala duten elementu diskurtsiboetatik abiatuta txostenaren zuzendari zientifikoek, Xabier Erize soziolinguista eta Filologian doktoreak, eta Carlos Vilches soziologo eta Soziologian doktoreak, emaitzak «berritzailetzat eta garrantzitsutzat» jo dituzte Nafarroako gizartean euskararen sustapenari heltzeko garaian. Emaitza horiek, halaber, aplikazio praktikoak dituzte euskara zein eskualdeko edo eremu urriko beste hizkuntza batzuk hitz egiten diren lurraldeetarako, eta, horietan, gizarte-oihartzun handia duten diskurtso-elementuetan oinarrituta egin beharko litzateke sustapen-lana.
Ikerketa berezia eta diferentziala izan da: lehen aldiz egin da Nafarroan, biztanleria osoari galdetuz, ez bakarrik sektore jakin batzuei, eta metodologia mistoa, kualitatiboa eta kuantitatiboa, erabiliz; aplikatutako kontzeptuetan (Erizek lehenago erabili bazituen ere); eta emaitzetan eta analisietan, bereziki landu baita fase kualitatiboaren eta kuantitatiboaren arteko barne-kohesioa. Gainera, gainerako hizkuntzetan ez da ezagutzen gaur egungo azterlanaren globaltasun sozial eta metodologikoaren antzeko kasurik, nahiz eta kalitate handiko ikerketa soziolinguistiko ugari egon.
% 93 bi hizkuntza propioen arteko «elkarrekiko errespetuaren eta tolerantziaren» alde dago
% 63ko «adierazle sintetiko edo agregatu» horretaz gain, «Nafarroako biztanleek euskararen sustapenarekiko dituzten jarrerak» kuantifikatu ahal izateko hainbat aldagai biltzen baititu, azterlan zabalak sintesi-atalean jasotako beste datu batzuk biltzen ditu, garrantzitsuak direnak eta harekin koherenteak direnak. Horrela, herritarren % 85ek uste dute «euskara babestu beharreko aberastasun kulturala» dela. Gizarteak ere ( % 62) uste du «erabilera alderdikoitik» aldendu behar dela, «euskararentzat kaltegarria» delako. Hizkuntza-bizikidetzaren alde egiteko ildo horretan, % 93 «euskararen eta gaztelaniaren eta horien hiztunen arteko errespetua eta tolerantzia» izatearen alde agertu da.
Etorkizunerako aurreikuspenei dagokienez, % 64,8k uste du datozen urteetan Nafarroan euskaraz dakiten pertsonen ehunekoa «handitu» egingo dela, eta hori gertatzea «gustatuko litzaiekeen» zerbait bezala ikusten dute ia proportzio berean ( % 64,1). Aldi berean, % 65,4k aitortu du «gustatuko litzaiokeela euskara ikasi izana». Horregatik, inkestatu gehienek positibotzat jotzen dute haurren artean hizkuntza horrekiko kontaktua sustatzea (% 82ri «egokia irudituko litzaioke eskola-programetan Nafarroako euskarari buruzko oinarrizko kultura-nozio batzuk sartzea, eta % 63k uste du Nafarroan haurrentzako eta familientzako euskarazko kultura-jarduera gehiago eskaini beharko liratekeela), eta, baita ere, Gobernuak euskararen sustapenean aurrera egitea.
Izan ere, % 84 euskararen sustapenaren alde dago, eta ehuneko hori ez da ateratzen gutxienez orain bezala babestu behar dela uste duen biztanleriaren % 34,4ren baturatik, % 49,6k babes hori handitzearen alde egiten baitu. Aitzitik, % 13k soilik eskatu du hizkuntza propioaren promozio hori murriztea. Hala ere, Administrazioan lanpostuak lortzeko hizkuntzak duen garrantziaz hitz egitean bezala, gehienek uste dute garrantzitsua dela mailakotasuna eta borondatezkotasuna kontuan hartzea.
Ildo horretan, Nafarroako administrazioen lan-eremuan euskarak duen presentziari buruz galdetu zaienean, % 73,7 «aldekoak» dira, bai «pertsona guztientzat» (% 17,4), bai «lanpostu jakin batzuetarako» (% 29,6), bai «zonalde jakin batzuetarako» (% 26,7)». Aitzitik, lautik batek (% 26,3) dio «ez litzaiokeela inori euskara eskatu behar Administrazioan lanean hasteko». Azterlanaren aurkezpenaren ondoren eztabaidarako tarte bat egon da. Ikerketaren laburpen bat kontsulta daiteke esteka honetan edo azterketa osoa deskargatu hemen.
